Gospodarka o obiegu zamkniętym – model przyjazny zrównoważonym firmom

Zarówno gospodarka o obiegu zamkniętym, jak i sama natura, działają w oparciu o pewien cykl. Ciągła regeneracja i odradzanie się w cyklu natury sprawia, że nie ma w niej niemalże odpadów. I właśnie z tego inspirację może czerpać gospodarka i biznes – tworzyć zamknięty cykl, który dzięki dostępnym technologiom, z powodzeniem może ponownie wprowadzać do cyklu produkcyjnego użyte wcześniej produkty, materiały oraz surowce wykorzystując je w maksymalny sposób. A także współpracując w całym łańcuchu dostaw i różnych fazach procesu, aby optymalizować wykorzystanie zasobów i wytwarzać jak najmniej odpadów i zanieczyszczeń.

Gospodarka cyrkularna – na czym polega?

Model gospodarki cyrkularnej nabiera kształtu od końca lat 70. ubiegłego wieku, kiedy to zaczęto zdawać sobie sprawę, że liniowy model „make-take-dispose” nie jest zrównoważony w dłuższej perspektywie i musi zostać zastąpiony modelem produkcji i konsumpcji, który ma na celu wydłużenie cyklu życia produktów. Na przykład poprzez dzielenie się (formy car-sharingu), pożyczanie (formy leasingu), ponowne wykorzystywanie czy naprawianie zużytych produktów, tworząc nowy sposób łączenia podaży i popytu.

Posługując się definicją opracowaną w 2012 roku przez Fundację Ellen MacArthur, adwokatki tego modelu rozwoju, „Gospodarka o obiegu zamkniętym to system przemysłowy, który jest zaplanowany i zaprojektowany jako odtwarzający i regenerujący. Zastępuje koncepcję „wycofania z eksploatacji”, jest nastawiony na wykorzystanie energii odnawialnej, eliminuje stosowanie toksycznych substancji chemicznych, które upośledzają ponowne wykorzystanie i ma na celu eliminację odpadów poprzez lepsze projektowanie materiałów, systemów, produktów w ramach modeli biznesowych” (Kirchherr i in. 2017).

Przy tej klasycznej definicji cyrkularności zasadniczo uwzględnia się czynniki środowiskowe właściwe dla danego modelu. Dziś model ten został rozbudowany o kryteria ESG, dzięki czemu gospodarka cyrkularna stała się drogą do realizacji zintegrowanego systemu zrównoważonego rozwoju.

Ponadto, w modelu cyrkularnym nie chodzi tylko o optymalizację zasobów i przestrzeganie kryteriów środowiskowych, ale także wpływ na otaczające społeczeństwo – to jak firma angażuje społeczności lokalne, aby włączyć je do realizacji wspólnych, zrównoważonych celów; oraz sposób w jaki firma jest zarządzana – na poziomie korporacyjnym, są to np. zobowiązania wobec interesariuszy do przestrzegania kryteriów ESG i zasad etycznych, co często prowadzi do opracowania własnego Kodeksu Etycznego.

Gospodarka o obiegu zamkniętym a łańcuch dostaw

Warunkiem koniecznym do stworzenia funkcjonującego modelu gospodarki cyrkularnej jest współpraca pomiędzy firmami należącymi do tego samego lub różnych łańcuchów dostaw. Cyrkularny łańcuch dostaw opiera się na systemie wstępnej kwalifikacji środowiskowej i społecznej poprzez ratingi zrównoważonego rozwoju i wybór lokalnych dostawców. W tym celu ważne jest tworzenie partnerstw i umów o stabilnej współpracy między podmiotami, ukierunkowanych na wymianę zasobów.

Łańcuch dostaw, który dzieli się zazwyczaj na przedsiębiorstwa produkujące dobra i usługi oraz przedsiębiorstwa znajdujące się na jego poszczególnych etapach produkcyjnych, opiera się generalnie na 5 głównych obszarach, które można podzielić na:

• nakłady poniesione na proces produkcyjny, czyli surowce,
• procesy produkcyjne,
• marketing i zaopiekowanie się produktem po okresie jego używalności,
• aktywa i działalność operacyjną (np. budynki),
• strategie i innowacje.

W ramach tych pięciu makro obszarów podejmowane są niezbędne działania w celu ustanowienia wirtualnego, a zarazem cyrkularnego łańcucha dostaw.

Obszary oddziaływania gospodarki cyrkularnej

Aby zbadać powiązania gospodarki cyrkularnej, należy rozważyć także pewne obszary procesu produkcyjnego, a wraz z nimi praktyki, które są rozwijane. Główne obszary, którymi zajmuje się model gospodarki cyrkularnej to:

• Ecodesign – czyli projektowanie produktu z myślą o cyrkularności, z uwzględnieniem wszystkich etapów procesu, od dostarczenia zasobów do utylizacji zużytego produktu, a także planowania logistyki zwrotnej dla ponownego wykorzystania materiałów,
• Model biznesowy – obecnie rozważane są nowe modele dochodów, gdzie w ramach przedsiębiorstwa lub łańcucha dostaw, na przykład, instrumentalne aktywa produkcyjne są współdzielone, lub logika wynagrodzenia jest ustalana w oparciu o rzeczywiste wykorzystanie aktywów,
• Kapitał naturalny – w zamówieniach publicznych rozważa się zastąpienie wyczerpujących się lub nieodnawialnych surowców materiałami wtórnymi lub biomateriałami, na podobnej zasadzie na jakiej zastępuje się również materiały i substancje toksyczne i niebezpieczne dla zdrowia i środowiska,
• Energia odnawialna – obecnie przy wykorzystaniu energii do celów produkcyjnych priorytetem jest wykorzystanie energii lub paliw pochodzących ze źródeł odnawialnych; w paradygmacie gospodarki cyrkularnej, opartej zasadniczo na działaniach określonych przez taksonomię jako „przejściowe”, celem jest dążenie do alternatywnych modeli energetycznych, które uwzględniają odpowiednie i zoptymalizowane zużycie zasobów, mając na uwadze efektywność energetyczną,
• Gospodarowanie odpadami – to działania mające na celu optymalizację zarządzania odpadami, które są fundamentalne dla paradygmatu cyrkularności, ponieważ odpady te muszą mieć możliwość bycia przekształconym w nowe zasoby, które mogą być ponownie włączone do systemu produkcyjnego; w tym celu uwzględnia się efektywność logistyki zwrotnej, zapobieganie powstawaniu odpadów i złomu oraz ich odzyskiwanie, a także redukcję emisji zanieczyszczeń do wody i atmosfery.

Wymienione powyżej obszary, wraz z wieloma innymi dotyczącymi zastosowania gospodarki cyrkularnej, jak np. przejście transportu i dystrybucji na systemy o dużym zasięgu i zrównoważonym rozwoju, czy podnoszenie świadomości w społecznościach lokalnych w zakresie zrównoważonego stylu życia, począwszy od mobilności, a skończywszy na stylach zakupów i konsumpcji, to dotychczasowe praktyki, które zostały wprowadzone w celu realizacji systemu gospodarki o zamkniętym obiegu.

Jak wiadomo, patrzenie w przyszłość to także spoglądanie w przeszłość, czerpanie wzorców z najlepszych praktyk – nawet tych sprzed kilku wieków – jak teoretyzowało wówczas wielu ekonomistów, aby stworzyć na nowo system produkcji oparty na samej istocie koła, powtarzający się nieustannie i nie prowadzący do końca, czy to zasobów, kapitału, czy bioróżnorodności.